Algemeen
In Nederland ligt een enorm ondergronds netwerk aan kabels en leidingen. Het voorkomen van schade hieraan, ook wel 'graafschade' genoemd, is een zeer belangrijke taak. Niet alleen vanwege het feit dat hoge kosten gemoeid zijn met eventuele herstelwerkzaamheden, maar ook omdat graafschade onder andere schadelijk kan zijn voor het milieu. Teneinde deze schade zoveel mogelijk te beperken, hebben we in Nederland een samenwerkingsverband opgericht tussen grondroerders, netbeheerders en de beheerders van de ondergrond, ook wel de KLO genoemd. Daarnaast is per 31 maart 2018 in Nederland de Wet informatie-uitwisseling bovengrondse en ondergrondse netten en netwerken (WIBON) ingetreden. De hierin opgenomen wijzigingen ten opzichte van de in 2008 ingevoerde WION zijn per 1 januari 2018 van kracht. Hiermee probeert men onder andere graafschade aan kabels en leidingen zoveel mogelijk te voorkomen. Graafwerkzaamheden met machines dienen dan ook te worden verricht aan de hand van de in deze wet opgenomen voorschriften en regels. Hiernaast dient zowel het Besluit informatie-uitwisseling ondergrondse netten en de Regeling informatie-uitwisseling ondergrondse netten te worden nageleefd. In een daartoe bestemd Kadaster ligt alle informatie van netbeheerders besloten. Deze netbeheerders hebben de verplichting om in het geval van een graafmelding relevante informatie aan het Kadaster te verstrekken.                                                       

Ook de gemeente kan uiteraard grondroerder of opdrachtgever van de graafwerkzaamheden zijn. Met de grondroerder wordt bedoeld diegene onder wiens verantwoordelijkheid de graafwerkzaamheden verricht worden. Dit is dus niet de feitelijke graver. Dergelijke situaties kunnen onder omstandigheden aansprakelijkheidsstelling met zich meebrengen als gevolg van graafschade. Bij graafwerkzaamheden zijn verschillende partijen betrokken met ieder zijn eigen taken. Betrokken partijen zijn uiteraard het Kadaster, de netbeheerder, de grondroerder en de feitelijke graver. Hier zal ingegaan worden op de aansprakelijkheid van de grondroerder en de opdrachtgever. Op niet-naleving van de verplichtingen van de grondroerder en de opdrachtgever staan forse bestuursrechtelijke boetes. Daarnaast kunnen zowel de grondroerder als de opdrachtgever civielrechtelijk aansprakelijk gesteld worden op grond van art. 6:162 BW, oftewel de onrechtmatige daad. Dit vanwege het feit dat zowel de WIBON, het Besluit en de Regeling als het ware gezien kunnen worden als een invulling van de onrechtmatige daad. In de praktijk zal het vaker voorkomen dat de grondroerder aansprakelijk gesteld wordt. De gehanteerde vereisten voor een dergelijke 'onrechtmatige daad' zijn opgenomen onder het kopje 'Aansprakelijkheid algemeen'.

Aansprakelijkheid grondroerder
De hoedanigheid van grondroerder brengt een aantal verplichtingen met zich mee. Als hoofdverplichtingen kunnen de volgende worden aangemerkt:

• Het verrichten van onderzoek in de voorbereidingsfase van de graafwerkzaamheden naar de ligging van kabels en leidingen (onderzoeksplicht)
• Het zorgvuldig verrichten van de graafwerkzaamheden op grond van art. 2 lid 2 WION (zorgvuldigheidsplicht)

Meer concreet brengt het bovenstaande de volgende verplichtingen met zich mee:

• Het doen van een graafmelding bij het Kadaster voorafgaand aan de graafwerkzaamheden. Dit dient uiterlijk 20 dagen voor de aanvang te geschieden op grond van art. 8 lid 1 WION.
• Het lokaliseren van de kabels en leidingen aan de hand van de CROW-richtlijn
• Het ter beschikking hebben van de ontvangen informatie van het Kadaster op locatie
• Het direct melden van veroorzaakte schade op grond van art. 16 WION
• Het direct melden van eventuele afwijkende liggingen van kabels en leidingen indien de afwijking groter is dan 1 meter op grond van art. 17 lid 1 WION

Aansprakelijkheid opdrachtgever

Ook de hoedanigheid van opdrachtgever brengt een aantal verplichtingen met zich mee. De opdrachtgever is diegene die de opdracht verstrekt tot het uitvoeren van een bepaald werk waarbij graafwerkzaamheden verricht worden.

• Op grond van art. 2 lid 1 WION dient de opdrachtgever er zorg voor te dragen dat de graafwerkzaamheden op zorgvuldige wijze kunnen worden verricht.

• HR 25 mei 2018, ECLI:NL:HR:2018:772
  Op grond van art. 5 lid 2 BION rust op de netbeheerder de verplichting om de gegevens over de horizontale ligging van kabels en leidingen te baseren op metingen met een nauwkeurigheid van ten minste één meter. Echter, gelet op de doelstelling van de WION om gevallen van schade aan kabels en leidingen te verminderen, mag de grondroerder er niet zonder meer op vertrouwen dat de aan hem op basis van deze informatieplicht aan de grondroerder verstrekte tekening aan deze eis voldoet. Wel kan onnauwkeurigheid van de door de netbeheerder verstrekte gegevens aanleiding zijn voor het aannemen van eigen schuld van de netbeheerder. Bij aansprakelijkheid voor graafschade dient uiteindelijk een afweging te worden gemaakt. Hierbij komt betekenis toe aan de bezwaarlijkheid van door de grondroerder en door de netbeheerder te nemen voorzorgsmaatregelen, ook in hun onderlinge verhouding. Deze dient te worden afgezet tegen de mogelijke gevolgen van het beschadigen van kabels of leidingen. Indien concrete wettelijke normering ontbreekt, komt bij die afweging groot gewicht toe aan de Richtlijn Zorgvuldig Graafproces. De rechter moet hierbij met betrekking tot de invulling van de zorgplicht aansluiten. Indien hij een afwijkende invulling wil geven, dient hij dit dan ook te motiveren.
   
• Rechtbank Utrecht 19 april 2009,  LJN: BQ3837
  Met graafwerkzaamheden in de zin van art. 1 sub c WION wordt bedoeld het mechanisch verrichten van werkzaamheden in de zogenaamde 'ondergrond'. Hiermee zou worden bedoeld 'dat deel van de aarde vanaf het maaiveld tot circa 10 kilometer diepte'. Volgens de Richtlijn wordt met 'maaiveld' vervolgens bedoeld 'het oppervlak van het terrein'.
   
• HR 14 mei 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO4256 (Zürich/Siemen)
  In dit arrest wordt ingegaan op de vraag wanneer er nou eigenlijk sprake is van een grondroerder. De vraag deed zich voor wat precies bedoeld wordt met 'onder diens verantwoordelijkheid en leiding' met betrekking tot de verrichte graafwerkzaamheden. De Hoge Raad stelt dat betekenis toekomt aan de zeggenschap en feitelijke macht met betrekking tot de werkzaamheden.

• Netbeheerders van gasleidingen moeten per 1 januari 2020 gegevens over aansluitleidingen digitaal beschikbaar stellen. Netbeheerders van elektriciteitsleidingen, drinkwaterleidingen en telecomleidingen moeten dat doen per 1 januari 2028. Voor netbeheerders van riolering geldt geen verplichting tot digitalisering van de aansluitleidingen.
• Het is mogelijk dat de opdrachtgever ook de grondroerder is.
• De bestuursrechter is bij de beoordeling van graafschade strenger dan de burgerlijke rechter. In de praktijk blijkt dat bestuurlijke boetes al zeer snel als sanctie worden opgelegd als gevolg van overtredingen. Civielrechtelijk wordt bij strijdig handelen met de regelingen echter niet gelijk aansprakelijkheid vastgesteld. Betekenis komt dan bijvoorbeeld toe aan de vraag of de schade ook zou zijn opgetreden indien de regeling wel correct was toegepast.
• Vanaf het moment dat graafschade wordt aangericht, gaat ook de wettelijke rente over de schade lopen.